Căng thẳng gia tăng

Đầu những năm 1680, người Nga tìm cách củng cố quyền lực của họ trên Amur bằng cách tạo ra một khu hành chính mới tại Albazin và xây dựng một ostrog trên sông Argun. Nhiều ostrog được xây dựng trên sông Zeya và các phân lưu, gây trở ngại lớn cho các thợ săn và thương nhân Trung Quốc. Nhiều tội phạm cũng chạy trốn đến Albazin ngoài tầm kiểm soát của nhà Thanh. Nhà Thanh cũng gặp khó khăn trong việc thu thập cống phẩm từ một số bộ lạc bản địa.[48][65]

Ngay sau khi Loạn Tam phiên bị dập tắt, Khang Hy bắt đầu chuẩn bị cho cuộc chiến quy mô lớn ở vùng Amur. Để không lặp lại những sai lầm ở Khumarsk năm 1655, việc cung cấp quân nhu và duy trì thông tin liên lạc đã được đặc biệt chú trọng. Để đảm bảo nguồn cung cấp dự phòng, nhà Thanh xây dựng các kho thóc dọc sông Y Thông, và cũng như thiết lập một pháo đài ở Aigun. Năm 1682, hoàng đế cử Yishongna đến Ninguta để giám sát việc đóng tàu chiến cũng như cử các tướng Sabsu (薩布素, Tát Bố Tố), Pengchun (彭春, Bành Xuân), và Langtan (郎談, Lang Đàm) đến gần Albazin để thăm dò tình hình, thu thập thông tin, khảo sát các tuyến đường bộ và thủy lợi của sông Amur, đánh giá sức mạnh của Nga và nghiên cứu công sự. Sau khi thu thập thông tin, Sabsu sau đó xây dựng hai pháo đài bằng gỗ dọc theo hạ lưu Amur trong khi Pengchun và Langtan đệ trình hoàng đế yêu cầu thêm tàu, súng và người. Tướng Bahai được lệnh đóng quân ở Aigun và Khumarsk; một xưởng đóng tàu được xây dựng ở Cát Lâm, nhiều chiến thuyền được đóng và nhiều thủy thủ được tuyển chọn từ các tỉnh phía nam. Nhà Thanh cũng ra lệnh cho một bộ tộc Mông Cổ cắt đứt giao thương với người Nga tại Nerchinsk, cử người đi đo độ sâu sông Liêu Hà, xây dựng kênh nối với sông Tùng Hoa, cũng như xây dựng các bưu cục.[66]

Cuộc tấn công của nhà Thanh ở vùng Amur năm 1683-84 (màu xanh da trời) và cuộc tấn công của người Mông Cổ năm 1684 (màu xanh lá cây). Các khu định cư kiên cố của Nga màu đỏ, của nhà Thanh màu xanh da trời.

Trước khi chiến tranh nổ ra, Trung Quốc đã cố gắng bằng các biện pháp hòa bình để thuyết phục người Cossack trao trả tội phạm Trung Quốc, nhân từ hơn với người bản xứ, và quay trở lại Nga hoặc chấp nhận tị nạn ở Trung Quốc. Hai lần, vào các năm 1681 và 1682, Trung Quốc cử sứ giả đến Nerchinsk đề nghị gặp mặt. Cùng lúc đó, một lá thư được gửi đến Albazin, phàn nàn về sự vô nhân đạo đối với người bản xứ và yêu cầu rút về lãnh thổ Nga. Bất cứ khi nào bắt được người Nga, nhà Thanh thường đối xử tử tế và trả họ về.[67] Vào năm 1682, một sắc lệnh được gửi đến Albazin, kêu gọi họ từ bỏ lãnh thổ và trao trả Gantimur nếu không sẽ bị tấn công.[68] Năm 1683, 20 thợ săn và thương nhân Trung Quốc đã đốt sống một nhóm người Nga từ Albazin trên sông Bureya, và cướp đi toàn bộ tài sản.[48] Cùng năm, 67 Cossack đụng độ lực lượng Trung Quốc trên sông Zeya, một số bị bắt làm tù binh. Hoàng đế ra lệnh không giết mà đối xử tử tế với họ. Những lời đề nghị hấp dẫn đã được đưa ra để họ gia nhập quân đội Trung Quốc. Trên sông Zeya và dưới hạ lưu, các pháo đài được dựng lên để ngăn người Nga đi xuống. Vào năm 1683-1684, tất cả các khu định cư của người Nga trên hạ lưu sông Amur và các phân lưu đã bị phá hủy và chỉ còn mỗi Albazin. Đầu năm 1684, Sapusu và đội quân ba nghìn người được lệnh tìm cách khiến quân Cossack đầu hàng, chặn nguồn cung cấp lương thực để họ chết đói.[69]

Cùng lúc với các sự kiện trên sông Amur, nhà Thanh yêu cầu Mông Cổ tấn công Selenginsk và Irkutsk, cũng như áp đặt cấm vận giao thưong với Nga. Mông Cổ sau đó quyết định giữ thái độ trung lập, mặc dù tiến hành các cuộc tấn công quy mô nhỏ, đặc biệt là ở khu vực Tunkinsky, đến mùa hè năm 1684. Người Nga đã đẩy lùi họ với sự giúp đỡ của người Buryat và Tungus bản địa.[70][71]

Sau các chiến dịch năm 1684, Khang Hy vào tháng 2 năm 1685 ban hành một sắc lệnh trong đó lặp lại cáo buộc sự bành trướng của Nga, ra lệnh tiêu diệt họ và cử người gửi thêm một thông điệp tới Albazin kêu gọi rút quân đến Yakutia.[72] Từ đầu năm 1685, các báo cáo về cuộc tấn công sắp tới của người Mông Cổ lan rộng ở vùng Ngoại Baikal. Vào tháng 3 năm 1685, một đội kỵ binh ba trăm người Mãn xuất hiện gần Albazin, bắt giết những Cossack và người làm trong cối xay ở đó, rồi bỏ đi.[73]

Cuộc vây hãm năm 1685

Cuộc vây hãm của quân Thanh (màu xanh da trời), sự rút lui của quân Nga về Nerchinsk (gạch ngang đỏ), quân Nga quay về Albazin (màu đỏ), quân của Beyton đến Nerchinsk (gạch ngang đỏ) và các cuộc tấn công của quân Mông Cổ (màu xanh lá cây)Quân Thanh bao vây Albazin, minh họa trong một cuốn sách cuối thế kỷ 17

Vào tháng 6 năm 1685, quân Trung Quốc bao vây Albazin, trong thành có khoảng 450 người do voivode Alexey Tolbuzin chỉ huy. Nhà Thanh cho rằng khu vực Yakutsk nên được coi là ranh giới, và, nếu người Nga rút lui, thì việc giao thương có thể được tiếp tục ở khu vực biên giới. Các chỉ huy quân Thanh ban đầu cố gắng thuyết phục quân Nga đầu hàng, tuy nhiên không hiệu quả. Quân Thanh cho người tiến về phía nam Albazin, dựng lên các chiến lũy và đặt cung nỏ vào vị trí sẵn sàng, làm như thể đang chuẩn bị tấn công, nhưng thực chất không phải; đồng thời lúc đó, bí mật di chuyển hồng di pháo về phía bắc, trong khi những khẩu đại bác còn mạnh hơn được bố trí hai bên, thực hiện một cuộc tấn công gọng kìm. Các chiến thuyền được bố trí trên sông, hướng về phía Đông Nam. Hỏa lực quân Thanh áp đảo. người Nga chịu thiệt hại lớn và nhanh chóng đầu hàng. Một số đào tẩu sang Trung Quốc, trong khi phần lớn những người còn lại rút về Nerchinsk. Quân Thanh đốt phá Albazin, những ngôi làng và tu viện gần đó, nhưng vì một lý do nào đó mà không đốt cháy ruộng đồng.[74]

Sau cuộc vây hãm Albazin năm 1685, hoàng đế nhà Thanh gửi một bức thư đến vùng sông Uda và Nga rút về "biên giới" ở Yakutia. Người Mãn cũng xuất hiện ở vùng thượng lưu sông Uda. Voivode ở Yakutia càm thấy lo ngại và bắt đầu củng cố các công sự của Yakutia, và những người bản địa ở bờ biển Okhotsk yêu cầu được bảo vệ.[75]

Các cuộc tấn công của người Mông Cổ (1685)

Vào tháng 4 năm 1685, quân của Beyton đến Udinsk, nhưng ở lại một tháng vì một nhóm quân Mông Cổ gồm 2.000 người tấn công, cướp ngựa và gia súc.[76] Vào tháng 5 năm 1685, tại Irkutsk, người Mông Cổ một lần nữa yêu cầu trao trả người Buryat và đe dọa tấn công. Đầu tháng 6 năm 1685, họ vây hãm Selenginsk và Udinsk. Người Nga không sợ quân Mông Cổ, nhưng lo ngại về quân Mãn. Tuy nhiên, việc hợp tác quân sự giữa Mông Cổ-nhà Thanh chỉ giới hạn ở việc gửi ít nhất năm nghìn kỵ binh Mông Cổ đến huấn luyện gần Bắc Kinh. Vào tháng 6, quân Mông Cổ tấn công Tunkinsky. Ba người Cossack thiệt mạng và một số bị bắt trong các cuộc đụng độ kéo dài ba ngày, và quân Mông Cổ rút lui khi quân Nga tiếp viện đến Irkutsk.[77] Vào mùa hè năm 1685, quân Mông Cổ cũng tấn công vào vùng lân cận Nerchinsk, xua đuổi gia súc và đe dọa người bản xứ. Vào tháng 7-8 năm 1685, quân Mông Cổ vây hãm Argunsk và tấn công Telembinsk. Tại Ngoại Baikal, quân Mông Cổ rút khỏi Selenginsk và Udinsk, nhưng tình trạng bất ổn vẫn tiếp diễn.[75]

Người Nga quay trở lại Albazin

Chính quyền Nga, sau khi nghe tin Albazin thất thủ, đã chỉ thị cho voivode ở Nerchinsk tiếp quản người và tài sản ở Albazin và cử Tolbuzin đến Yenisei. Tất cả những điều này cho thấy ý định của Nga muốn rút khỏi nơi đây. Tuy nhiên, Tolbuzin yêu cầu quay trở lại để thu hoạch mùa màng và phát hiện quân Thanh đã rời đi. Người Nga sau đó thu hoạch mùa màng và xây dựng lại Albazin. Và lần này, họ được lệnh xây dựng những bức tường thành vững chắc hơn. Người phụ trách việc này là Afanasiy Beyton, một kỹ sư người Phổ giàu kinh nghiệm. Là chỉ huy thứ hai ở Albazin, ông chịu trách nhiệm về các công sự. Các sử liệu châu Âu và nhà Thanh đều thừa nhận rằng các bức tường thành vững chắc một cách lạ thường.[78]

Cuộc vây hãm lần hai

Mô phỏng cuộc vây hãm Albazin lần hai

Tolbuzin, vào tháng 3 năm 1686, lệnh cho một nhóm ba trăm người xuống hạ lưu thu cống nạp và đụng độ với quân Thanh ở Khumarsk. Sau đó, hoàng đế nhà Thanh ra lệnh chuẩn bị cho cuộc tấn công mới.[79]

Vào tháng 7 năm 1686, lực lượng nhà Thanh quay trở lại với 3000 quân, bao vây pháo đài từ mọi phía. Một lần nữa, Langtan nói với người Nga rằng nếu đầu hàng ngay lập tức, sẽ được đối xử tốt. Tuy nhiên, người Nga quyết định chiến đấu. Lần này quân Thanh đã không thể xuyên thủng tường thành dù đã cố gắng nhiều lần. Trong những tuần đầu tiên, nhà Thanh tấn công kịch liệt, thử nhiều hướng tấn công khác nhau, nhưng liên tục bị đánh lui với tổn thất nặng nề. Trong khi đó, quân Nga nhiều lần phá vây thành công, thậm chí đôi khi còn bắt được tù nhân.[80][81]

Không thể đánh chiếm Albazin, nhà Thanh đã thử các chiến thuật khác nhưng lần nào cũng thất bại. Một lần, quân Thanh quyết định xây công sự vây hãm bên bờ sông gần bức tường thành. Quân Nga tấn công quyết liệt để ngăn chặn việc này, nhưng quân Thanh vẫn hoàn thành công việc và rời đi. Khi ra ngoài cố gắng phá bỏ, quân Nga rơi vào phục kích và buộc phải rút lui. Những cuộc tấn công như vậy được mô tả trong sử liệu Trung Quốc là chiến thắng vì trong mỗi lần, quân Nga bị đẩy lùi vào trong pháo đài. Nhưng mục đích các cuộc xuất kích này vốn không nhằm giữ các vị trí bên ngoài mà là phá hủy các công sự của nhà Thanh, và theo các sử liệu châu Âu thì đây là thành công.[82]

Quân Thanh gặp khó khăn trong việc đặt các công sự bởi Albazin được thiết kế để tấn công từ nhiều góc độ khác nhau. Mỗi khi nhà Thanh cố gắng xây dựng các công sự, người Nga lại phá hủy chúng, buộc quân Thanh buộc phải di dời vị trí. Vào đầu tháng 8, Langtan cho quân trực tiếp tiến đến tường thành, đào một con hào dài và dựng thành lũy bao vây nhằm ngăn không cho người Nga tiếp cận dòng sông. Người Nga đã cố gắng ngăn chặn điều này nhưng thất bại. Langtan đã thay đổi chiến lược, thay vì cố gắng đánh chiếm thành thì bao vây đến khi người Nga chết đói.[83]

Đến đầu tháng 10, sông đóng băng nhưng không có đường nào đi được, quân Thanh cho xây dựng một pháo đài ở bờ đối diện. Ba mặt còn lại của Albazin cũng bị bao vây với các bức tường thành và hào bao quanh. Nga có cử điểu thương thủ đến giải vây, nhưng quân Thanh kiểm soát tất cả con đường. Quân Cossack bên trong chết dần trong khi người Mãn vẫn nắm ưu thế về quân số và hỏa lực, chưa kể dịch bệnh bùng phát trong thành và Tolbuzin qua đời. Đến đầu tháng 11, tỷ lệ tử vong là hơn 80%. Mặc dù có đủ lương thực, những người trong thành thiếu thực phẩm tươi sống và nhiều người đã thiệt mạng do bệnh scorbut. Quân Thanh cũng chịu thiệt hại lớn, nhiều người trong doanh trại chết vì đói, và thậm chí còn ăn thịt lẫn nhau. Vào cuối tháng 11, số quân Thanh thiệt mạng vượt 50%. Tới tháng 9, tháng 10 năm 1686, phái đoàn Nga đến Bắc Kinh đàm phán hòa bình. Khang Hy cử một sứ giả đến Albazin tuyên bố ngừng cuộc vây hãm. Khang Hy thậm chí còn ra lệnh cho quân Thanh cung cấp lương thực và thuốc men cho những người trong thành.[84][81]